Amsterdam

Ik eindigde het vorige stukje met de kogeltrein van Osaka naar Tokyo. Die trein, waar ik al een aantal keer in heb mogen zitten, arriveert uiteindelijk op het drukke Tokyo Station -een weinig verrassend eindpunt, want vrijwel alle Japanse kogeltreinen eindigen daar, in wat ik het beste kan omschrijven als een dubbel kopstation. Zou de trein uit het zuidelijke Hiroshima door willen scheuren naar Tohoku in het noorden, dan zou het nodig zijn om met een koket hupje van het ene spoor op het andere over te springen. Nu is het natuurlijk geen enkel probleem om met een trein die meer dan 300 kilometer per uur kan rijden, een stationsgebouw te doorboren, maar zie maar eens dat je te midden van alle ineenstorting en paniek precies op de tegenoverliggende rails terecht komt!

Omdat het meestal regent als ik in Tokyo ben, haast ik me gewoonlijk de metro in en zie niets van het station zelf. Tot ik op een dag, vanaf de 26e verdieping van de Sapia Tower, op het station neerkeek en tot mijn verbijstering een bekende vorm meende te ontwaren. Omdat ik eigenlijk geacht werd een lezing te geven over iets waar ik niets vanaf wist, een bezigheid waar ik door veelvuldig oefenen behoorlijk goed in ben geworden, kwam die existentiële verwarring me slecht uit. Gelukkig was daar collega Y., die mijn verbazing begreep en fluisterde, "ja, inderdaad, dat station lijkt op Amsterdam Centraal, en nog expres ook. Het is namelijk een kopie".

Ik ben toch al niet echt goed op grote hoogten, maar nu duizelde het me volkomen. Ik zou niet minder verbaasd zijn geweest als ik in Moskou een getrouwe kopie van de Stopera was tegengekomen, of als me verteld was dat in Shanghai kosten noch moeite gespaard waren bij de aanleg van een tweede Wibautstraat. Het Centraal Station? Ik probeer mijn weblog vrij te houden van dit soort kreten, maar waren die Japanners nou helemaal gierend gek geworden?

Alles wat er niet deugt aan Amsterdam klontert samen in het Centraal Station en dan bedoel ik niet alleen taxichauffeurs. Het is, om te beginnen, ontstellend lelijk. Het Rijksmuseum, een gedrocht van dezelfde flutarchitekt, heeft tenminste nog een aardig tunneltje, waar in vroeger tijden fietsers en voetgangers doorheen konden, maar CS is met stip het lelijkste gebouw van de stad. Een opgerekte mestvaalt is het, overschimmeld met infantiele, nep-oude ornamenten. En waarom moet op de gevel eigenlijk de windrichting weergegeven worden? Voor de zeiltrein? Zo bont hebben zelfs de NS het nog niet gemaakt.

Dat voert tot mijn tweede, belangrijker bezwaar. Dat monsterlijke gebouw staat pal in de haven! Daar hóórt geen station, daar horen schepen, die komen aanvaren over het IJ (dat is dat rare natte ding dat je ziet als je aan de verkeerde kant het station uitloopt). Tot in de negentiende eeuw was Amsterdam een havenstad, en dat was goed te merken in het stadscentrum. Vanover de hele wereld, zelfs vanuit Japan, liepen hier zeeschepen binnen. Langs het altijd verraderlijke Pampus stuurden schepen op de stad aan en eenmaal aan land beenden kapiteins met een paar onwillige opvarenden naar het Damrak, om in een van de zijstraatjes de verzekeringszaken te regelen, bij een van de daar toen gevestigde notarissen. Eerst dan haastte de bemanning zich naar de Zeedijk, om zich te laven aan de ter plaatse verhandelde alcolholische dranken, en zich verder te vermeien met de geneugten die de stad toen nog bood.

De tragische ondergang van de zeestad Amsterdam heeft, opmerkelijk genoeg, alles te maken met de onfortuinlijke ligging van Haarlem. De eerste trein van Nederland reed immers tussen Haarlem en Amsterdam, via Halfweg, en kwam aan bij de Haarlemmerpoort. Omdat treinverkeer en bochtige trajecten niet goed samengaan werd deze lijn later recht doorgetrokken naar de plek van het huidige Centraal Station. Historici en economen noemen dit verschijnsel padafhankelijkheid; een niet-ideale, of zelfs ronduit slechte situatie die ontstaat door historische toevalligheden. Dat Haarlem vervolgens het mooiste station van Nederland bouwde en Amsterdam het lelijkste, kan daar overigens niet mee verklaard worden. Dat heeft waarschijnlijk met de goede smaak van de Haarlemmers te maken, die overigens duur hebben betaald voor hun spoorlijntje. Heel hun stad vol met forensende Amsterdammers! Ik zou bijna medelijden krijgen.

Het was veel beter geweest de haven de haven te laten, en CS te plaatsen op de locatie van het huidige Zuid WTC, de kant van Amsterdam waar alle andere grote steden van Nederland liggen. Dan was de Zeedijk niet vervallen tot de huidige gribus, waar nog minder vaart in zit dan een Nederlandse spoordijk. Dan was het Damrak niet verworden tot de huidige opeenstapeling van kitsch en criminaliteit. En dan zouden reizigers in de intercity naar Rotterdam, Leiden, Delft, Den Haag of Gouda niet een half uur om de stad heen hoeven rijden alvorens goed en wel te vertrekken.

Gedane zaken nemen geen keer. Amsterdam is ingekakt en vertrut tot een zelfingenomen landrottendorp waar iedereen op tijd naar bed moet en waar in principe niets mag. Best een aardige plek om te wonen, daar niet van, maar geen schim van de wereldstad die het was. Als het meezit, maar dan spreek ik wel van uitzonderlijke mazzel, wordt Almere nog een keer leuk. Daar moet dan wel eindelijk eens een nachttrein naar toe, trouwens, vanuit het openluchtmuseum aan het IJ. Of iedereen moet naar de polder verhuizen, een proces dat overigens al in volle gang is.

Ja, hij heeft makkelijk lullen vanuit Japan, die Futselaar, maar heeft de bouw van station Tokyo eigenlijk dezelfde omineuze gevolgen gehad? Nee, eigenlijk niet. Het is een lelijk gebouw natuurlijk, maar eigenlijk is Tokyo in esthetisch opzicht toch al verre de mindere van Lelystad, al heeft het de omvang van de provincie Utrecht. (Groot is mooi, immers.) De plaatselijke bevolking lijkt er ook niet mee te zitten, want het gebouw is na een nogal overtrokken ingreep van geallieerde architectuurliefhebbers gewoon herbouwd. Ook in de omgeving is de schade opvallend beperkt. Je kunt er met een vriendelijke chauffeur voor weinig geld per taxi verder reizen, en je kunt er voor een krats prima eten, heel anders dan rond de Amsterdamse evenknie.

Zou het dan aan de Amsterdammers liggen? Ik denk het niet. Ik ben zelf jaren Amsterdammer geweest, en heb desondanks een bijzonder goede smaak behouden. Er moet een complot in het spel zijn geweest, misschien van boosaardige Feijenoordsupporters, die eind 19e eeuw erg actief waren. Ik zou zeggen dat de onderste steen, ook letterlijk, zo spoedig mogelijk boven moet worden gehaald, en ben tegen redelijke betaling graag bereid uit te zoeken hoe de kwaadaardige vork in de corrupte steel zit. Mijn eerste historische meesterwerk is sinds vrijdag verkrijgbaar, en mijn handen jeuken al voor het tweede.

Een beetje een omweg om tijd mijn eigenlijke boodschap te komen, moet ik toegeven. Maar hoe dan ook. koopt dat boek! Geeft het kado! Lard, Lice and Longevity! Slechts 29,90! Een parel van de Nederlandse geschiedschrijving, geschreven door mij, in het prachtige Amsterdam!