Yoda

Zogenaamd om haar Engels te verbeteren kijkt mijn echtgenote naar alle Star Wars films. Achter elkaar. De publieke omroep is op het onzalige plan gekomen er deze week elke avond een uit te zenden, dus dat kan makkelijk, mits ik tenminste het huishouden in m'n eentje doe. Halverwege de vierde film begint ze echter met overgave te fronsen.

"Ligt het nou aan mij, of praat die Yoda een beetje gek Engels?"

Eerst dacht ik dat het een grapje was, maar dat was niet zo. (Voor wie niet bekend is met Yoda, hoor hem hier over de Stille Kracht spreken en hier over het Nieuwe Leren.) Japanners vinden het Engels van Yoda niet raar klinken, omdat ze zelf vergelijkbaar raar praten. In het Japans is het, net als in het Yoda-Engels en het Latijns* tamelijk gebruikelijk de persoonsvorm aan het eind van de zin te plaatsen, zoals in:

"猿も木から落ちる”(saru mo ki kara ochiru)

wat letterlijk te vertalen is als

"aap ook boom uit vallen"

of, minder letterlijk:

"Ook apen vallen wel uit bomen."

Het betreft hier overigens een gezegde, geen zoölogische observatie. Hoe het ook zij, oplettende lezertjes denken natuurlijk meteen aan uitdrukkingen als:

"Vir prudens non contra ventum mingit"

en

"Throughout the galaxy, thousands of Jedi, there are"

waarin de persoonsvorm eveneens aan het eind komt.

Overigens spreken Latijnen en Japanners, vanuit het Nederlands bezien, stukken eigenaardiger dan Yoda. Yoda mag dan een groen ruimtewezen zijn, hij spreekt toch vrij normaal Engels, of tenminste niet eigenaardiger dan de modale Australier. Dat blijkt wel uit het grote belang van de plaats die woorden innemen in zijn zinnen. Net als in het Nederlands is ook in het Australisch van Yoda de plaats van een woord in de zin bepalend voor hun betekenis. Dus:

"A Jedi uses the Force for knowledge and defense"

betekent iets anders dan

"The Force uses a Jedi for knowledge and defense."

In het Japans, Latijns, Duits, Fins en nog een aantal talen heb je dat probleem niet. Het Japans bijvoorbeeld, is agglutinatief. Agglutinatief is een moeilijk Latijns woord, dat "aanklevend" betekent. De functie van een woord of woordgroep in een zin wordt aangegeven met een suffix. Als je, om maar eens wat te noemen, naar Kyoto gaat, dan heet dat "Kyoto-e", en waar je het plaatst maakt niet uit. Als je zelf het onderwerp van de zin bent, dus "ik", krijgt je "watashi" het achtervoegsel "wa". maar als iemand met jou naar Kyoto gaat, wordt het "watashi-to". De woordvolgorde is, dankzij deze achtervoegsels, nagenoeg vrij, wat vooral bij het schrijven van Sinterklaasgedichten erg handig is.

Dit alles zou niet moeilijk zijn, als het een beetje consistent en simpel gehouden was. Dat was echter teveel gevraagd. "Naar Kyoto" kan, afhankelijk van de omstandigehden, ook "Kyoto-ni" of "Kyoto-made" worden. Dat "wa", spel je om onduidelijke redenen als "ha" en wordt onregelmatig vervangen door "ga". Dat er zinnen met meer dan een onderwerp kunnen bestaan ("wa" plus "wa") of zonder onderwerp, maar met twee lijdende voorwerpen ("ga" plus "ga") en natuurlijk zonder persoonsvorm, maakt het allemaal nog wat lastiger. En had ik al eens over de "wo" verteld? Nee. En dat zou hier ook te ver voeren.

Soms worden mijn studenten licht wanhopig van Europese talen. Woordgeslachten en werkwwoordsvervoegingen kennen ze niet, noch meervouden, verschil tussen "hij" en "zij" of lidwoorden. Wat zeg ik, hun groengerimpelde docent, op zulke momenten?

"Ridiculous agglutinative language, fitting revenge. Is."

*U dacht dat die taal "Latijn" heet? Dan heeft u de Nederlandse Taalunie aan uw zijde. In tegenstelling tot pakweg Sanskriet (van "saṃskṛtam", wat Sanskriet is voor "bekakt geouwehoer") is Latijns echter een als zelfstandig naamwoord gebruikt bijvoegelijk naamwoord, net als Duits, Frans en Chinees. Dat is ook het geval in het Latijns zelf, en in het moderne Italiaans: Lingua Latina. Omdat "Latijn" bovendien al goed Nederlands is voor iemand uit Latium, het huidige Lazio, lijkt het mij beter om gewoon van Latijns te spreken, met een s erachter, zoals dat tot voor enige eeuwen overigens ook gebruikelijk was, als we het Middelnederlands Woordenboek mogen geloven. Wie geen zin heeft in dergelijk taalhistorisch gezeur houde zich beter verre van het Latijns, alsook van het Griek, Hebreeuw en Goti.