Ryouma

Nagasaki is een schoolreisjesstad. Alle Japanse tieners moeten tenminste een keer verplicht met de klas naar een atoombomherinneringscentrum en dan is de keuze beperkt tot twee stuks. Voor de meeste Japanse scholen ligt Hiroshima dichter bij, maar als je toch al met het vliegtuig gaat maakt dat niet echt uit. Hiroshima is ook veel groter dan Nagasaki en heeft een veel groter museum, maar dat is natuurlijk niet echt een aanbeveling. Je blijft bezig, met zo'n schoolreisje in Hiroshima, en die kinderen worden er niet leuker op als ze langer dan een half uur in een museum moeten vertoeven.

Nagasaki is lekker overzichtelijk, er is veel educatiefs te zien en te doen, en het is werkelijk schitterend gelegen, rond een diepblauwe baai, en omgord door kloeke bergen. Bovendien stoken ze er uitstekende rijstjenever, die scholieren niet lusten of mogen drinken, maar de beklagenswaardige mensen die hen op hun tocht moeten begeleiden natuurlijk wel. Als ik schoolhoofd was zou ik het wel weten, en de mensen die daadwerkelijk schoolhoofd zijn weten het ook. Nooit eerder was ik in een stad met zo veel pubers.

Wat doen die daar dan? In de eerste plaats gaan ze natuurlijk naar het vredespark, om het daar geplaatste, overigens zeer lelijke, vredesbeeld te bekijken. Als het meezit werpen ze ook nog een blik, of twee, op de eveneens afzichtelijke beelden die de stad Nagasaki van diverse buitenlanden en organisaties cadeau heeft gekregen. Daar zijn ze snel mee klaar. Daarna gaan ze bijvoorbeeld naar Dejima, de schitterend herbouwde Nederlandernederzetting, naar het Gloverpark, naar het kunstmuseum, en vooral naar de plaatselijke vestigingen van McDonalds en Moss-Burger.

Als ze in giebelende groepjes van hamburgertent naar bezienswaardigheid slenteren, komen de schoolreizigers onvermijdelijk de op strategische punten opgestelde souvenirhandelaars tegen. Net als alle Japanners op reis worden scholieren geacht Omiyage, of souvenirs, mee terug brengen voor hun familie. In het geval van Nagasaki valt de keuze meestal op smerige, mierzoete cake, een droevig gevolg van de eeuwenlange suikerimport door die vervloekte Nederlanders in Dejima.

Wat ik ook aantrof, en zelfs veelvuldig gekocht zag worden, waren posters en t-shirts met de beeltenis van Ryouma Sakamoto. Nu was Ryouma een politiek hervormer in het midden van de 19e eeuw, wat door de bank genomen niet erg bijdraagt aan grote naamsbekendheid of waardering onder scholieren. Ik kan me in ieder geval niet voorstellen dat Nederlandse tieners bij een bezoek aan Zwolle enthousiast samendrommen rond een ambulante handelaar in Thorbeckeposters en -t-shirts. Zouden Japanse scholieren zo veel meer historisch besef hebben? Nee, natuurlijk niet.

Sakamoto is niet zozeer de Japanse Thorbecke, als wel de liberale Che Guevara. Hij begon zijn loopbaan als veelbelovend rechts-extremistisch terrorist, maar liet zich in de vroege jaren '60 van de negentiende eeuw bij een missie om ene Katsu Rintaro te vermoorden op het nippertje door laatstgenoemde belullen, en besloot van de weeromstuit maar meteen democraat te worden. Dat was toen niet alleen een linkse, maar vooral ook een linke hobby, want Japan was een militaire dictatuur onder het juk van de shogun Tokugawa. Toch was de situatie niet uitzichtloos. Tokugawa had danig gezichtsverlies geleden door de afgedwongen landing een paar jaar eerder van ene Perry, een Amerikaanse kwezel op een stoomboot, en was in het Zuidwesten van Japan toch al nooit populair geweest. Daar kwam bij dat de jonge Ryouma tamelijk goed was in zwaardvechten en lang niet slecht in pistoolschieten, nuttige vaardigheden voor een aspirant revolutionair.

Sakamoto ontwikkelde zich, om een lang verhaal kort te maken, tot een van de leiders van de Japanse revolutie, die tot vandaag, ten onrechte, bekend staat als de Meiji-restauratie. Hij opereerde vanuit Nagasaki, maar moest, uit hoofde van zijn functie als rebellenleider en grondwetschrijver ook regelmatig naar het Oosten. Dat kwam hem duur te staan. In 1867 werd hij, toen hij in Kyoto bij een bevriende ketjaphandelaar verbleef, vermoord door een groepje van zijn vroegere collega's uit de rechtse terrorismebusiness. De revolutie was desalniettemin een succes; Tokugawa droop af, adellijke privileges werden ingedamd en later afgeschaft en de contrarevolutie die al spoedig volgde werd in samoeraibloed gesmoord.

Helaas was het revolutionaire, verlichte Japan geen lang leven beschoren. Niet alleen bleek de postrevolutionaire hervormingskeizer Meiji al snel een alcoholische sociopaat, maar ook wisten conservatief-nationalistische groeperingen via het leger de macht in de loop der tijd naar zich toe te trekken. Hun heerschappij zou duren tot 15 Augustus 1945. Negen dagen nadat Nagasaki door een atoombom verwoest was.